Phương pháp giáo dục Montessori được sáng tạo và phát triển bởi Tiến sĩ Maria Montessori, một bác sĩ và nhà giáo dục người Ý. Nó vừa là một phương pháp vừa là một triết lý giáo dục. Phương pháp này được biết đến trên toàn thế giới và được thực hành ở khoảng 65.000 trường học trên khắp các quốc gia khác nhau (tập trung nhiều nhất ở Hoa Kỳ , Đức , Hà Lan và Anh). Mặc dù là một trong những phương pháp tốt nhưng tại Việt Nam, phương pháp này không được áp dụng trong hệ thống trường công. Do đó, không phải gia đình nào cũng có đủ kinh tế để cho con mình theo học ở các trường Montessori tư lập.
Mong muốn của Tiến sĩ Montessori là tất cả trẻ em đều có thể được hưởng giá trị của phương pháp này. Các cha mẹ hãy tìm hiểu triết lý và phương pháp Montessori, từ đó đồng hành cùng con lớn lên một cách hạnh phúc trọn vẹn trong khả năng của cha mẹ, dù các em có hay không thể học ở trường Montessori.
I – Phương pháp Montessori là gì?
Phương pháp Montessori là kiến thức sư phạm với mục tiêu cho trẻ tự do thể hiện mình là ai, giúp trẻ đi trên con đường này. Những đứa trẻ theo phương pháp Montessori không cảm thấy có sự cạnh tranh giữa chúng mà được khuyến khích làm việc theo sở thích của chúng và không bị ép buộc về thời gian. Mục đích của phương pháp này cũng là kích thích sự yêu thích học tập, tư duy độc lập và tìm kiếm sáng tạo các giải pháp cho các vấn đề.
Theo Maria Montessori sức khỏe thực sự gồm thể chất và tinh thần, là kết quả của sự “giải phóng tâm hồn”. Trong con đường tự do hóa này của đứa trẻ, người lớn chỉ nên can thiệp để giúp trẻ chinh phục nó. Tái tạo môi trường “được chuẩn bị riêng” hỗ trợ sự phát triển của trẻ. Quan sát cẩn thận hành vi của trẻ mà không can thiệp sẽ cho phép trẻ học hỏi và tự sửa sai. Tôn trọng sự phát triển tự nhiên về thể chất, tâm lý và xã hội của trẻ.
Người lớn phải là “thiên thần hộ mệnh” và để trẻ thể hiện bản thân. Không can thiệp sẽ cho phép trẻ tự điều chỉnh và nghĩ ra các giải pháp để giải quyết mọi trở ngại.
II – Maria Montessori là ai?
Maria Montessori (1870-1952) sinh ra ở Chiaravalle, là một trong những nhân vật vĩ đại và quan trọng mà nước Ý đã sản sinh ra trong lịch sử của mình. Bà là nhà giáo dục có ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20 và là người phụ nữ đã đưa ra các khái niệm giáo dục mang tính cách mạng liên quan đến lợi ích của sự tự do của trẻ em, tạo ra một phương pháp nổi bật trên thế giới cho đến ngày nay. Ngoài ra, bà còn học kỹ thuật, sinh học, triết học, bà cũng là một trong những nữ bác sĩ đầu tiên ở Ý. Bà đã tham gia các khóa học sư phạm tại Đại học Sapienza của Rome và khi học biết phương pháp giáo dục cổ điển, bà đã phát triển triết lý và phương pháp mới của mình vào đầu thế kỷ XX.
Lớp học đầu tiên có tên là “La casa dei bambini” (nghĩa là “Ngôi nhà của trẻ em”) được xây dựng vào năm 1907 tại Rome trong một khu dân cư của tầng lớp lao động. Tại đây Montessori đã đặt nền móng cho phương pháp sư phạm của mình mà bà đã tìm thấy trong việc quan sát trẻ em và thái độ của chúng cũng như khi thử nghiệm với môi trường, tài liệu và bài học dành cho trẻ. Montessori thường gọi công việc của mình là “sư phạm khoa học”. Cũng nên nhớ rằng, khi Maria Montessori phát triển phương pháp của mình, giáo dục thời thơ ấu rất cứng nhắc và khác với ngày nay. Như bà đã viết trong cuốn sách “Sự khám phá của trẻ”, những đứa trẻ bị ép vào những chiếc bàn mà chúng không thể di chuyển và việc giảng dạy được truyền đạt theo một cách bắt buộc.
Ở Ý, chế độ không cho phép phương pháp học thuật này và do đó đã ngăn chặn sự phổ biến của nó. Phương pháp Montessori lan sang Hoa Kỳ vào năm 1911 và được biết đến trong lĩnh vực giáo dục và các ấn phẩm phổ biến. Tuy nhiên, mâu thuẫn giữa Montessori và phương pháp giáo dục của Mỹ và trên hết là việc xuất bản cuốn sách mang tính phê phán vào năm 1914 , The Montessori System Examined được viết bởi nhà giáo dục người Mỹ William Heard Kilpatrick, đã hạn chế sự phổ biến tư tưởng giáo dục Montessori. Những ý tưởng của Montessori quay trở lại Hoa Kỳ vào năm 1960 và kể từ đó đã lan rộng ra hàng nghìn trường học ở Hoa Kỳ.
Nhà giáo dục Maria Montessori tiếp tục phát triển công việc của mình trong suốt cuộc đời, tạo ra một mô hình phát triển tinh thần toàn diện từ sơ sinh đến 24 tuổi. Trong đó chi tiết với các giai đoạn từ 0-3, 3-6 và 6-12.
III – Không chỉ là phương pháp mà còn là triết lý Montessori
Công việc giáo dục do Maria Montessori đề xuất tạo thành một mô hình giáo dục chứ không chỉ là một phương pháp áp dụng cho việc giảng dạy. Khái niệm (phương pháp) này thường hàm ý tổ chức các hoạt động cụ thể để đạt được kết quả, vì vậy nó có thể được áp dụng thực tế cho bất kỳ hoạt động có tổ chức nào. Một mô hình giáo dục đòi hỏi một quan niệm triết học về học tập, giảng dạy, về mối quan hệ giữa nhà giáo dục và trẻ em, và mục đích xã hội của hoạt động dạy-học, cũng như sự phát triển của các công cụ và tài liệu giáo dục cụ thể dựa trên quan niệm này. Tất cả những ý tưởng và hướng dẫn do bà phát triển còn được gọi là Triết học Montessori.
Hơn cả một phương pháp, Montessori là một triết lý sống. Montessori là một phương pháp sư phạm được phát triển một cách khoa học, ngoài việc chuẩn bị cho trẻ về mặt học thuật, còn cung cấp một môi trường được thiết kế để trẻ trải qua các giai đoạn phát triển khác nhau một cách tôn trọng, tập trung vào sự phát triển thực sự của BẢN THỂ.
Triết lý giảng dạy Montessori công nhận tầm quan trọng của những trải nghiệm đầu đời của mỗi trẻ đối với việc hình thành một người trưởng thành khỏe mạnh, đầy đủ và có trách nhiệm.
Quan điểm của Montessori cho rằng các đặc điểm cá nhân của mỗi con người không phải được viết sẵn khi sinh ra và chúng có thể được sửa đổi, kích thích hoặc hạn chế trong quá trình phát triển. Tiềm năng to lớn của con người mà mỗi đứa trẻ có bên trong phải được chăm sóc và nuôi dưỡng bởi những người lớn có ý thức, những người bao quanh đứa trẻ trong tương tác hàng ngày của chúng với những không gian trong đó các khía cạnh sinh học, thể chất, cảm xúc và nhận thức liên quan đến sự phát triển tối ưu của chúng được quan tâm.
Vai trò của người lớn là làm trung gian để tối ưu hóa trải nghiệm tương tác giữa trẻ và tài liệu giảng dạy. Phần lớn tài liệu có kiểm soát lỗi để học sinh tiến bộ thông qua hệ thống tự sửa lỗi. Điều này cho phép trẻ em học một cách độc lập, cho phép chúng trải nghiệm những thành tích và học tập khi chúng sửa chữa những sai lầm có thể mắc phải.
Tiến sĩ Montessori đã nhận ra một thực tế rằng động lực hợp lệ duy nhất dẫn đến việc học tập thành công là động lực bên trong của mỗi người. Đứa trẻ phải được truyền cảm giác có thể hành động mà không cần liên tục phụ thuộc vào người lớn, để theo thời gian chúng tò mò, sáng tạo và học cách tự suy nghĩ. Truyền cảm hứng cho trẻ phát huy hết tiềm năng của mình và phát triển niềm yêu thích học tập suốt đời trong một môi trường an toàn và yêu thương, trong đó cá tính và sự độc đáo của chúng được tôn trọng, đồng thời sự sáng tạo và độc lập của chúng được tôn vinh.
“Đứa trẻ, với tiềm năng to lớn về thể chất và trí tuệ, là một điều kỳ diệu trước mặt chúng tôi. Thực tế này phải được truyền đến tất cả các bậc cha mẹ, các nhà giáo dục và những người quan tâm đến trẻ em, bởi vì giáo dục ngay từ đầu đời có thể thực sự thay đổi hiện tại và tương lai của xã hội. Chúng ta phải rõ ràng rằng sự phát triển tiềm năng của con người không phải do chúng ta quyết định. Chúng ta chỉ có thể phục vụ sự phát triển của trẻ em, vì điều này được thực hiện trong một không gian trong đó có những quy luật chi phối hoạt động của mỗi con người và mỗi sự phát triển phải hài hòa với toàn bộ thế giới xung quanh chúng ta và với toàn thể vũ trụ.” – Mari Montessori.
Bà coi trẻ em là niềm hy vọng của nhân loại, vì vậy bằng cách cho chúng cơ hội sử dụng tự do ngay từ những năm đầu đời, đứa trẻ sẽ trở thành một người trưởng thành với khả năng đối mặt với các vấn đề của cuộc sống, bao gồm cả vấn đề lớn nhất là chiến tranh và hòa bình.
IV – Nguyên tắc của phương pháp Montessori
Chìa khóa của Montessori chính là cho trẻ em tự do lựa chọn và tự do hành động, trong một môi trường sẵn sàng chào đón chúng một cách tự do, có thể góp phần đạt được sự phát triển đầy đủ về thể chất, trí tuệ và tinh thần. Tuy nhiên, đây không phải là một điều dễ lĩnh hội và thực hành. Chúng ta đang ở trong một xã hội dựa trên các quy tắc dạy dỗ sự vâng lời và kỷ luật.
Phương pháp của Montessori phải được áp dụng bằng cách tuân theo một số nguyên tắc cơ bản, là nền tảng của trường Montessori:
Học bằng khám phá. Triết lý giáo dục của Montessori mang tính kiến tạo rõ rệt.
Chuẩn bị môi trường giáo dục. Một “môi trường chuẩn bị” có nghĩa là nó được cố gắng điều chỉnh cho phù hợp với nhu cầu dựa trên độ tuổi của các em.
Sử dụng các vật liệu cụ thể. Một trong những thành phần quan trọng nhất của môi trường chuẩn bị Montessori là bao gồm một số học cụ do chính bà Montessori và các cộng tác viên của bà phát triển.
Sự lựa chọn cá nhân của trẻ. Được tự do lựa chọn bất kỳ tài liệu, trò chơi hoặc nội dung giáo dục nào trong số những nội dung có sẵn trong lớp học.
Phòng học dành cho các lứa tuổi. Một khía cạnh rất phù hợp của phương pháp Montessori là các lớp học nên chứa một số lượng học sinh có độ tuổi khác nhau, mặc dù chúng được chia theo các nhóm tuổi do đặc điểm phát triển của từng thời kỳ. Nói chung, việc phân tách được thực hiện theo nhóm 3 tuổi (ví dụ: từ 6 đến 9).
Học và chơi hợp tác. Vì học sinh có quyền tự do lựa chọn cách học, nên các em thường sẽ chọn cộng tác với các bạn của mình. Điều này cho phép dạy kèm đồng đẳng, đặc biệt liên quan đến trò chơi (thực hiện các chức năng quan trọng trong phát triển văn hóa xã hội) và nên được giáo viên thúc đẩy.
Các lớp học không bị gián đoạn. Một trong những tính năng đặc trưng nhất của phương pháp Montessori là sự hiện diện của các lớp học kéo dài 3 giờ không bị gián đoạn. Vì chúng chủ yếu dựa trên sự tự định hướng của học sinh, nên học sinh sẽ ít cảm thấy nhàm chán hơn nhiều so với cách dạy truyền thống. Những gì được tìm kiếm là thúc đẩy việc đạt được trạng thái tập trung giúp tăng cường học tập.
Giáo viên/người lớn là người hướng dẫn và giám sát. Tiến sĩ Montessori chỉ ra: “Kết quả thành công có liên quan mật thiết đến sự can thiệp tinh tế của những người hướng dẫn trẻ trong quá trình phát triển. Giáo viên cần hướng dẫn trẻ mà không để trẻ cảm thấy sự hiện diện quá mức của mình, để trẻ luôn sẵn sàng nhận sự trợ giúp khi mong muốn, nhưng không bao giờ là trở ngại giữa trẻ và trải nghiệm của trẻ.
V – Các cấp độ trong phương pháp giáo dục Montessori
Montessori phân biệt bốn giai đoạn/cấp độ khác nhau trong sự phát triển của con người:
Cấp độ 1: từ 0 đến 6 tuổi. Trong giai đoạn này, đứa trẻ thể hiện sự phát triển nhanh chóng và đáng kể về thể chất và tâm lý. Montessori gọi giai đoạn này là nhà thám hiểm giác quan .
Cấp độ 2: từ 6 đến 12 tuổi. Trong giai đoạn này, trẻ có những thay đổi về thể chất, mối quan hệ và trí tuệ. Một môi trường học phù hợp với những bài học và công cụ chính xác trở nên cần thiết. Trên quan điểm phát triển, Montessori định nghĩa cấp độ thứ hai là giai đoạn hình thành tính độc lập về trí tuệ, ý thức đạo đức và tổ chức xã hội.
Cấp độ 3: từ 12 đến 18. Thời kỳ vị thành niên được đặc trưng bởi những thay đổi về thể chất cũng như các mối quan hệ, về ý tưởng và tâm trạng. Từ việc quan sát trẻ vị thành niên, bà đi đến định nghĩa rằng giai đoạn này là quá trình xây dựng bản thân của người trưởng thành trong xã hội và phải được cho phép thông qua việc nâng cao giá trị của họ.
Cấp độ 4: từ 18 đến 24. Đó là cấp độ cuối cùng dẫn đến sự trưởng thành, trở thành những người trưởng thành sẵn sàng dấn thân vào cuộc sống lao động và học tập. Đối với Montessori, việc học đại học là cơ bản nhưng không phải là duy nhất vì việc học có thể tồn tại trong suốt cuộc đời.
Nếu có khả năng tài chính, thật tuyệt vời khi bạn có thể đưa trẻ trong giai đoạn đầu đời được phát triển trong môi trường các lớp học Montessori, nơi có các giáo viên đã thấm nhuần triết lý và phương pháp này, họ có thể theo dõi trẻ và đồng hành với trẻ một cách đúng đắn. Nhưng nếu không có chi phí để trẻ được học trong các trường Montessori thì các cha mẹ cũng đừng quá áp lực ảnh hưởng tới tinh thần và truyền sự áp lực này qua cuộc sống hằng ngày trong gia đình. Hãy trang bị cho mình để đồng hành cùng con bằng trái tim yêu thương một cách có kiến thức trong khả năng tài chính của mình, ngay trong cái nôi “gia đình”. Và bạn biết không, quá trình nuôi dạy con lại là quá trình “sửa mình” ngoạn mục của cha mẹ, không ngừng trở nên tốt đẹp hơn, kiên nhẫn hơn, tôn trọng và yêu thương cuộc sống hơn mỗi ngày!