Cơ thể con người thay đổi môi trường bên trong để đáp ứng với những thay đổi của điều kiện bên ngoài. Đặc tính này, được gọi là "cân bằng nội môi", đạt được thông qua sự tương tác của hệ thống thần kinh và nội tiết. Nếu các hormone nội tiết tương tác hài hòa với nhau sẽ duy trì trạng thái khỏe mạnh. Nhưng nếu sự cân bằng bị xáo trộn (rối loạn nội tiết) vì bất kỳ lý do gì, một loạt các triệu chứng thể chất và tâm lý sẽ xuất hiện.
I - Hệ thống nội tiết là gì?
Hệ thống nội tiết là tập hợp nhiều tuyến sản xuất hormon khác nhau. Mỗi tuyến tạo ra các kích thích tố cụ thể giúp điều chỉnh các chức năng cơ thể khác nhau. Ví dụ, tuyến yên sản xuất hormone tăng trưởng, cho phép cơ thể tăng trưởng và phát triển. Tuyến giáp sản xuất thyroxine, giúp điều chỉnh quá trình trao đổi chất. Tuyến thượng thận sản xuất adrenaline, giúp huy động các nguồn lực của cơ thể khi bị căng thẳng.
Hệ thống nội tiết rất phức tạp và các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu rất nhiều về cách thức hoạt động của nó.
II - Các tuyến nội tiết nào quan trọng nhất trong cơ thể?
Có nhiều tuyến khác nhau trong cơ thể, mỗi tuyến có một chức năng cụ thể:
1. Tuyến yên
Nằm ở đáy hộp sọ, gần các dây thần kinh thị giác. Đây là tuyến chủ của hệ thống nội tiết. Nó nhận thông tin từ hệ thống thần kinh để báo cho các tuyến khác phải làm gì. Nó kiểm soát hoạt động nội tiết và trao đổi chất của toàn bộ cơ thể thông qua việc tiết ra nhiều loại hormone như hormone tăng trưởng (GH) kích thích sự phát triển của xương; prolactin kích thích sản xuất sữa ở phụ nữ sau sinh; thyrotropin hoạt động trên tuyến giáp và corticotropin hoạt động trên tuyến thượng thận bằng cách kích thích quá trình trao đổi chất.
Một cấu trúc nằm giữa hai bán cầu não, thực hiện chức năng kép là kết nối hệ thống nội tiết với hệ thống thần kinh và cho phép kiểm soát tuyến yên (liên quan đến việc tiết hay không tiết hormone). Nó tạo ra nhiều hormone, bao gồm hormone giải phóng corticotropin (CRH), điều chỉnh việc sản xuất hormone gây căng thẳng ở tuyến thượng thận. Vùng dưới đồi cũng điều chỉnh nhiệt độ cơ thể, cảm giác đói, khát và mệt mỏi.
3. Tuyến giáp
Nằm ở phía trước cổ, ngay dưới thanh quản. Sản phẩm của nó là hormone tuyến giáp, rất quan trọng trong việc kiểm soát quá trình trao đổi chất. Hormone tuyến giáp giúp cơ thể chuyển hóa thức ăn thành năng lượng và đóng vai trò trong quá trình tăng trưởng và phát triển. Nếu hormon tuyến giáp không được sản xuất đủ (suy giáp), quá trình trao đổi chất sẽ chậm lại, nhịp tim và các quá trình khác của cơ thể cũng có thể chậm lại. Một trong những hậu quả rõ ràng nhất là tăng cân. Trong trường hợp ngược lại, tức là khi có sự gia tăng sản xuất hormone (cường giáp), các quá trình sinh lý sẽ tăng tốc (trao đổi chất, nhịp tim, nguy cơ tiêu chảy) và giảm cân có thể xảy ra.
Nằm phía sau tuyến giáp, sản xuất hormone tuyến cận giáp, một loại hormone điều chỉnh nồng độ canxi trong máu. Canxi cần thiết cho nhiều chức năng, bao gồm co cơ, chức năng thần kinh và đông máu.
5. Tuyến ức
Bắt đầu hoạt động sau tuổi dậy thì và tiết ra các hormone điều chỉnh phản ứng miễn dịch của cơ thể (đặc biệt là nó điều chỉnh sự trưởng thành của tế bào lympho T).
6. Tuyến tùng
Nằm ở phía sau não, nơi sản xuất hormone melatonin, hormone điều chỉnh nhịp sinh học (ngủ-thức).
7. Tuyến tụy
Nằm trong ổ bụng, phía sau dạ dày. Đây là một tuyến là một phần của cả hệ thống tiêu hóa và nội tiết, có chức năng chính là sản xuất insulin kiểm soát nồng độ glucose (đường) trong máu. Tuyến tụy cũng sản xuất các hormone khác, chẳng hạn như glucagon, giúp điều hòa quá trình trao đổi chất.
Nằm phía trên thận, sản xuất nhiều loại kích thích tố (catecholamine như adrenaline noradrenaline, và kích thích tố steroid như aldosterone, giúp điều chỉnh huyết áp, cortisol và một số kích thích tố sinh dục). Chúng can thiệp vào quá trình điều hòa chuyển hóa nước và muối, chuyển hóa carbohydrate, protein và chất béo, phát triển các đặc điểm giới tính và phản ứng với các sự kiện căng thẳng.
Hay còn gọi là buồng trứng và tinh hoàn, tạo ra các hormone sinh dục estrogen và progesterone điều chỉnh sự phát triển tình dục nữ từ khi dậy thì, điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và cho phép mang thai; testosterone ở nam giới, có chức năng kiểm soát việc sản xuất tinh trùng và điều chỉnh các đặc điểm của nam giới, chẳng hạn như khối lượng cơ bắp và sự phát triển của lông tóc.
III - Nội tiết tố là gì?
Nội tiết tố (hormone) là các phân tử hóa học được sản xuất bởi các tuyến nội tiết. Những hormone này đi qua dòng máu và liên kết với các thụ thể cụ thể trên các tế bào đích. Sự gắn kết này kích hoạt phản ứng trong các tế bào đích, có thể từ kích thích tăng trưởng tế bào đến điều hòa quá trình trao đổi chất.
Nội tiết tố rất quan trọng đối với nhiều chức năng của cơ thể, bao gồm tăng trưởng, trao đổi chất và sinh sản. Sự mất cân bằng về mức độ hormone có thể dẫn đến nhiều vấn đề về sức khỏe.
IV - Chức năng của nội tiết tố là gì?
Chức năng chính của nội tiết tố là giữ cho cơ thể ở trạng thái cân bằng và khỏe mạnh, cân bằng nội môi, để đảm bảo tất cả các chức năng cơ thể được thực hiện chính xác.
Các hormone được tổng hợp và tiết ra bởi các tuyến nội tiết là những hóa chất điều chỉnh chức năng sinh lý của các mô hoặc cơ quan cụ thể. Trung tâm điều hòa lượng hormone là vùng dưới đồi của não trung gian, nhận thông tin về trạng thái cơ thể và những thay đổi bên ngoài từ dây thần kinh rồi gửi tín hiệu đến tuyến yên và các tuyến nội tiết khác để tiết ra hormone. Tuy nhiên, nó không phải là một cơ chế đơn giản được điều chỉnh theo một tín hiệu vì các hormone tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau.
Khi các hormone hoạt động hài hòa với nhau, trạng thái khỏe mạnh sẽ được duy trì, nhưng dù chỉ một sự mất cân bằng nhỏ cũng gây ra các triệu chứng khó chịu và bệnh tật.
VI - Rối loạn nội tiết là gì?
Rối loạn nội tiết xảy ra khi mất cân bằng nội tiết tố trong cơ thể, khi có quá nhiều hoặc quá ít một loại hormone cụ thể trong cơ thể. Điều này có thể là do sự cố của một hoặc nhiều tuyến nội tiết hoặc các vấn đề với chính các hormone. Các rối loạn nội tiết phổ biến nhất là bệnh tiểu đường, suy giáp và suy thượng thận. Điều trị rối loạn nội tiết thường liên quan đến thuốc, thay đổi lối sống hoặc phẫu thuật.
Hãy lấy nội tiết tố nữ estrogen và progesterone làm ví dụ. Đầu tiên, hãy xem xét các triệu chứng có thể xuất hiện do dư thừa estrogen, u nang hoặc u tuyến có thể dễ dàng hình thành ở vú và tăng nguy cơ mắc u xơ tử cung. Nó cũng có thể gây chảy máu nhiều hơn trong kỳ kinh nguyệt và gây ra chu kỳ kinh nguyệt không đều. Sưng phù mặt hoặc chân tay, tăng cảm giác thèm caffein hoặc đồ ngọt, hormone tuyến giáp bình thường, trao đổi chất thấp và tăng cân khó kiểm soát. Thường xuyên xảy ra các triệu chứng như mệt mỏi, căng thẳng, trầm cảm, nám da.
Ngược lại, khi thiếu hụt estrogen, các triệu chứng mãn kinh sẽ xuất hiện. Bốc hỏa, vã mồ hôi, loãng xương, mỏng thành âm đạo, giao hợp đau, mất ham muốn tình dục, trầm cảm, không kiểm soát được cảm xúc. Ngoài ra, khi progesterone không đủ, các triệu chứng của hội chứng tiền kinh nguyệt trở nên trầm trọng, đồng thời xuất hiện các triệu chứng mất ngủ, trầm cảm, nổi mụn, mệt mỏi, khó tập trung. Ngoài ra, có thể khi mang thai khó khăn và xảy ra hiện tượng động thai, nguy cơ sảy thai có thể tăng lên.
VII - Dấu hiệu biểu hiện bị rối loạn nội tiết
Rối loạn nội tiết tố thường khó chẩn đoán vì các dấu hiệu biểu hiện không đồng nhất và có các triệu chứng đa dạng tùy thuộc vào các tuyến bị ảnh hưởng. Một số triệu chứng có thể dẫn đến nghi ngờ có bất thường về nội tiết dẫn đến mất cân bằng nội tiết tố như:
Rối loạn tình dục (ham muốn tình dục thấp, anorgasmia, rối loạn cương dương).
Tăng hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân.
Rối loạn nhịp tim.
Vô kinh hoặc rối loạn kinh nguyệt nghiêm trọng.
Rụng tóc, móng dễ gãy, da khô.
Ở nam giới có vú phát triển (chứng vú to ở nam giới), ở phụ nữ có chứng rậm lông (mọc lông quá mức), trầm giọng.
Kiệt sức.
Thiếu hụt nhận thức/trí nhớ.
Rối loạn tăng trưởng.
Các vấn đề về xương và cơ.
Dậy thì sớm hoặc muộn.
Đổ mồ hôi quá nhiều hoặc quá ít.
Mất ngủ hoặc đờ đẫn.
Nôn mửa và/hoặc tiêu chảy.
Khó chịu, thay đổi tâm trạng, trầm cảm.
Phù nề trong cơ thể, đặc biệt là ở các chi.
VIII - Nguyên nhân gây rối loạn nội tiết
Mất cân bằng nội tiết tố có thể dẫn đến các triệu chứng và bệnh khác nhau. Nếu mất cân bằng nội tiết tố thì uống thuốc hoặc ăn uống bổ sung nội tiết tố sẽ đỡ, nhưng nếu loại bỏ được nguyên nhân mất cân bằng và khắc phục thì bệnh sẽ tự cải thiện.
Nguyên nhân chính của sự mất cân bằng nội tiết tố thường là do lối sống (như ít vận động, căng thẳng, thiếu ngủ kéo dài,...) hoặc thói quen ăn uống không điều độ, thiếu dinh dưỡng do chế độ ăn uống sai cách hoặc căng thẳng trong thời gian dài.
Một lĩnh vực nghiên cứu mới đang mở rộng cho thấy sức khỏe đường ruột của bạn đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh nội tiết tố. Nếu bạn mắc hội chứng rò rỉ ruột hoặc thiếu vi khuẩn sinh học có lợi trong thành ruột, bạn sẽ dễ mắc các vấn đề về nội tiết tố, bao gồm bệnh tiểu đường và béo phì. Điều này là do chứng viêm thường xuất phát từ ruột và do đó ảnh hưởng đến hầu hết mọi khía cạnh của sức khỏe.
Ngoài ra, sự tiếp xúc với các hóa chất độc hại (tiếp xúc với thuốc trừ sâu, chất độc, vi rút, thuốc lá, rượu quá mức,...) cũng có thể là nguyên nhân gây rối loạn nội tiết trong cơ thể.
Để duy trì cân bằng nội môi của cơ thể thông qua việc tiết hormone bình thường, hãy nhìn lại lối sống của bạn và lập kế hoạch cho thói quen ăn uống, lối sống và vận động thường xuyên.
Tham khảo thêm: Cách cải thiện rối loạn nội tiết